شطرنج نهصد ساله ی نیشابور در موزه ی متروپولیتن

عکس بالا یکی از کهن ترین مجموعه های شطرنج را نشان می دهد که در نیشابور کشف شده و متعلق به سده ی دوازدهم میلادی یعنی حدود نهصد سال پیش است. این مجموعه اکنون در موزه ی متروپولیتن نیویورک قرار دارد. بر اساس منابع ادبی و نیز آثار باستانی یافته شده ریشه ی شطرنج به سرزمین هند بازمی گردد. از سال 600 پس از میلاد رد پای شطرنج در ایران دیده می شود. فردوسی در شاهنامه ریشه ی اختراع شطرنج را سوگواری شهبانویی بیان می کند که یکی از پسرانش در جنگ با پسر دیگرش کشته شده است و مهره های شطرنج در دو سو تعبیری از لشکرهای این دو فرزند است. فردوسی همچنین نحوه ی معرفی بازی شطرنج به ایران را به این گونه شرح می دهد که فرمانروای هند این بازی را، به عنوان یک چالش و مبارزه طلبی، همراه با نماینده ی خود به دربار ایران می فرستد و میزان مالیات خود به ایران را مشروط بر کشف راز و نحوه ی این بازی در دربار ایران می کند. این داستان را در شاهنامه می توانید بخوانید. 

عکس بالا یکی از کهن ترین و در عین حال کامل ترین مجموعه های شطرنج به جای مانده از دوران کهن است. مهره های به جا مانده از این مجموعه شامل هفده مهره ی فیروزه ای و پانزده مهره ی بنفش رنگ است. مهره ی شاه به صورت تخت شاهی بزرگی در میانه ی میدان نشان داده شده. مهره ی فرزان یا وزیر، که در شطرنج اروپایی ملکه است، به صورت تخت کوچکتری ساخته شده. مهره ی فیل دارای پایه ای دایروی و بخش بالایی آن مسطح است و دو برآمدگی که نشانه ی عاج های فیل است در جلوی آن دیده می شود. مهره ی اسب نیز دارای پایه ای دایروی است ولی در جلوی آن برآمدگی مثلث شکلی قرار دارد که صورت اسب را نشان می دهد. رخ، مهره ای با پایه ی مستطیل شکل است که در انتهای ردیف نشان داده شده است. پیاده نظام نیز به شکل مهره های کوچک گنبدی شکل با یک برآمدگی در بالای هر یک در ردیف جلو قرار دارند