نسیم شمال

در هر حال به عقیده نگارنده بهتر است سید اشرف الدین حسینی را فرزند

زمان خویش بدانیم ، به او و سلیقه مردم معاصرش احترام بگذاریم و فرآموش

نکنیم که او محبوب ترین و معروف ترین شاعر عصر مشروطه است.اصلا ما که

باشیم که درباره کسی که استاد سعید نفیسی اجر او را  در آزادی مردم ایران

کمتر از ستارخان پهلوان بزرگ نمی داند حرفی بزنیم!

نسیم شمال :محبوب دیروز مهجور امروز

چهارشنبه ، 18 فروردین 1389 ، 01:12

شماره:1295

کسانی که با مطبوعات کار کرده اند ،خوب می دانند که انتشار یک نشریه چه سختی ها و مشقت هایی دارد و استقبال مردمی از یک نشریه مستلزم همکاری یک عده هنرمند هم فکر و خوش ذوق است بنابراین حتی تصور این که یک نفر به تنهایی همه مسئولیت های یک نشریه را به عهده بگیرد بسیار دشوار است اما از آنجا که با عشق به وطن ،مذهب و آزادی هیچ کاری غیر ممکن نیست در عصر مشروطه بزرگ مردی چون سید اشرف الدین حسینی یکه و تنها نشریه ای به اسم نسیم شمال را به صورت هفتگی به طبع می رساند که اتفاقا این نشریه با استقبال بی نظیر مردمی مواجه می شود ،طوری که می توانیم سید اشرف الدین حسینی را محبوب ترین ومعروف ترین شاعر طنز پرداز عصر مشروطه بدانیم. از آنجا که به عقیده نگارنده بررسی دلایل محبوبیت شعرها و نوشته های شاعران و نویسندگان موفق هر دوره زمانی می تواند راه گشای شاعران و نویسندگان دوره های بعد از آن باشد، اینجانب با بررسی و تامل بر اشعارو نوشته های این شاعرو طنز پرداز مردمی به بررسی دلایل محبوبیت او در عصر مشروطه پرداخته ام و در ادامه مقاله دلایل کم رنگ شدن محبوبیت سید اشرف الدین را در عصر کنونی بررسی کرده ام ،نگارنده این مقاله امیدوار است که این نوشته منجر به تحقیقات اساسی تر برروی اشعارو نوشته های سید اشرف الدین حسینی گردد. محبوبیت سید اشرف الدین حسینی به منظور بررسی دلایل محبوبیت سید اشرف الدین حسینی در عصر مشروطه لازم است که شناخت درستی از رویدادها و حوادث این دوره از تاریخ ایران داشته باشیم هر چند درحالت کلی برما مسلم است که در هر دوره ای فقر ،فساد و بی چارگی گریبان گیر جامعه ای می شود ،طنز نمود بیشتری پیدا می کند، در دوره مشروطه نیز با توجه به بی کفایتی و بی عرضگی پادشاهان قاجار وضع مردم ایران بسیار مشقت بار بود بنابراین عده زیادی از شاعران ونویسندگان به سمت طنز روی آوردند و درنتیجه دراین دوره چهره های تاثیرگذاری در ادبیات طنزهمچون ایرج میرزا ،دهخدا،ملک الشعرای بهار و...به ظهور می رسند که شعر ها و نوشته هایشان از نظرهنری و ادبی بسیارقوی تر از نوشته های نسیم شمال است اما این که چرا هیچ کدام نتوانستند محبوبیت سید اشرف الدین حسینی را در میان مردم عصر مشروطه پیدا کنند دلایلی دارد که توجه شما را به چند نمونه از آنها جلب می کنم: ۱/ سید اشرف الدین جامعه شناس موفق عصر مشروطه: سید اشرف الدین درشش ماهگی پدرش را از دست می دهد، مشکلات و سختی های زیادی  را در زندگی تحمل می کند،طعم گرسنگی را می چشد و تمام عمررا با فقر وتنگ دستی می گذراند. همین مسایل باعث می شود که شناخت خوبی از مشکلات و مصایب مردم فرودست جامعه کسب کند و بداند که درد مردم چیست و او چه طور می تواند ازشعر ها و نوشته هایش  همچون شربتی شیرین برای التیام دردهای جامعه بیمارآن عصر استفاده کند. برای مثال از آنجا که  سید اشرف الدین به خوبی از مشکلات اقتصادی مردم با خبر است خوب می داند که اسم بردن از خوراکی ها برای مردم فقیرایران چقدرشیرین است پس با نوید خوراکی های رنگارنگ آنها را به ادامه مبارزه امیدوار می کند!: بعد از این تهران گلستان مى شود در دکان ها نان فراوان مى شود گوشت هاى شیشک ارزان مى شود مشکلات از صبر آسان مى شود صبر کن آرام جانم، صبرکن! ۲/زبان ساده وبی پیرایه همراه با لحن مودبانه:  در عصر مشروطه ساده نویسی جای مغلق گویی را می گیرد شاعران ونویسندگان بسیاری مانند ایرج میرزا ،میرزاده عشقی ودهخدا به سمت ساده نویسی روی می آورند. سید اشرف الدین هم مانند بسیاری از شاعران این عصر زبانی ساده و بی پیرایه دارد اما آنچه او را از دیگر شاعران هم دوره اش متمایز می کرد خودداری از به کار بردن هجوهای تند و تیز و هزل های بی ادبانه رایج آن دوره بود .طبیعتا همین رعایت ادب و سادگی کلام باعث شد که شعر نسیم شمال برخلاف اشعار بعضی از شاعران این عصر به محافل خصوصی محدود نشود !وبه داخل خانه ها، کوچه و بازار وبین همه گروه ها وصنف ها راه پیدا کند و مورد توجه مردم قرار گیرد. ۳/ ترجیع بند و ترکیب بند:قالب های مورد علاقه نسیم شمال استفاده هوش مندانه از قالب های رایج در شعر فارسی از خصوصیات یک شاعر موفق است،شاعر باید بداند که در هر دوره زمانی و برای هر موضوع از چه قالبی استفاده کند . سید اشرف الدین در نیمی از اشعارش از ترکیب بند و ترجیع بند استفاده کرده است که استفاده از این قالب ها در آن عصر نشان دهنده هوش مندی اوست،از آنجا که تکرار یک بیت یا کلمه از شعر که معمولا اصل منظور شاعر در آن نهفته است کمک زیادی به ثبت شدن آن شعردر ذهن خواننده می کند فلذا این مسئله نه تنها باعث می شود که مردم شعر های او را بیشتر بخوانند بلکه بسیاری از شعر های او را از بر هم خواهند کرد! برای اثبات ادعای بنده به بخشی از ترجیع بند معروف سید اشرف الدین که با ترجیع تک  مصراع"رو مسخرگی پیشه کن و مطربی آموز" عبید زاکانی سروده شده توجه کنید: صد سال اگر درس بخوانی همه هیچ است در مدرسه یک عمر بمانی همه هیچ است خود را به حقیقت برسانی همه هیچ است جز مسخرگی هر چه بدانی همه هیچ است رو مسخرگی پیشه کن و مطربی آموز وافور بکش تا بودت ممکن و مقدور از باده مکن غفلت از چرس مشو دور بنشین به خرابات بزن بربط و تنبور خواهی که شوی پیش خوانین همه مشهور رو مسخرگی پیشه کن و مطربی آموز ۴/سید اشرف الدین حسینی شاعر کودکان توجه به مسایل کودکان و به کار گیری زبان و اصطللاحات کودکانه سبب می شود که سید اشرف الدین کودکان را هم به سمت اشعار خود جذب کند به این ترتیب طیف دیگری هم خواهان شعر های او می شوند و از درس های تربیتی و اخلاقی او بهره مند می گردند . کتاب «گلزار ادبی» مجموعه ای از سی و سه قطعه شعرکودکانه اوست. سید اشرف الدین حسینی درباره ضرورت توجه به ادبیات کودک در دیباچه کتاب گلزار ادبی آورده است: صاحبان علم و معرفت می دانند که یکی از لوازم تعلیمات مدارس جدیده خصوصا مبتدیان ، حفظ اشعار است که نه تنها باعث ازدیاد قوه حافظه شاگردان است ، بلکه این قبیل اشعار حاوی مطالب اخلاقی می باشد یک درس اخلاقی خیلی سهل و ساده به اطفال تعلیم می نماید که هرگز فراموش نمی شود و همیشه در ذهن و خاطر است . ۵/توجه به تجدد گرایی در سایه مذهب اکثر شاعران و نویسندگان دوره مشروطه پس از آشنایی با تحولات اروپا حامی تجدد گرایی در ایران می شوند اما متاسفانه توجه به تجدد باعث غفلت آنها از مذهب در شعرها ونوشته هایشان شده است.تفاوت سیداشرف الدین با دیگران این است که تجدد را درسایه مذهب پسندیده می داند. برای مثال در عصر مشروطه توجه به مسایل زنان بسیارمورد توجه نویسندگان قرار گرفت .ایرج میرزا ،میرزاده عشقی و دیگران همواره وقتی به مشکلات زنان می رسیدند از نوع پوشش آنها انتقاد کردند  اما تفاوت سید اشرف الدین با شاعری مثل ایرج میرزا دراین بود که اگر زن ها را به کسب علم ،آموختن دانش و هنر و حضور در جامعه تشویق می کرد نگران عفت وعصمت زن ها نیزبود: اى دختر من درس بخوان وقت بهار است بیکار به خانه منشین موقع کار است یک چادرى از عفت و ناموس به سر کن وانگاه برو مدرسه تحصیل هنر کن خود را ز کمالات هنر نور بصر کن چون دختر بى علم به نزد همه خوار است اى دختر من درس بخوان وقت بهار است ... اى دختر من تا رمقى در بدنت هست از مشق و کتاب و طلب علم مکش دست وقتى که گل معرفت از لوح دلت رست آن وقت طلاى تو به تکمیل عیار است اى دختر من درس بخوان فصل بهار است اى دختر من راه نجات تو بود علم شاهد به مقام درجات تو بود علم سرمایه ایمان و ثبات تو بود علم علم است که رخشنده چو ماه شب تار است اى دختر من درس بخوان فصل بهار است بنابراین همین نگاه متفاوت سید اشرف الدین نسبت به دیگر نویسندگان تجدد خواه عصر مشروطه باعث می شود که جامعه مذهبی ایران نه تنها انتقادات او را بپذیرد بلکه از آنها استقبال هم کند. کم رنگ شدن محبوبیت سید اشرف الدین حسینی پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها هنوز شعر های نسیم شمال را فرآموش نکردند ،هنوز هم آقای نسیم شمال را دوست دارند اما از میان نسل جوان کمتر کسی سراغ شعرهای این مرد بزرگ می رود. کم رنگ شدن محبوبیت نسیم شمال سه دلیل اساسی دارد: ۱/ سید اشرف الدین درعصر مشروطه صاحب یک هفته نامه بود که هر هفته بین مردم پخش می شد،توزیع کننده های این نشریه خود مردم بودند پس به این هفته نامه اعتماد داشتند ، به آن عادت کرده بودند ودوستش داشتند بنابراین نسیم شمال جای خودش را بین مردم آن عصرپید ا کرده بود اما در روزگار ما متاسفانه محققان و پژوهشگران کار قابل توجهی درجهت شناساندن نسیم شمال به جوانان انجام ندادند این مسئله نه تنها درباره سید اشرف الدین که درباره دیگر شاعران عصر مشروطه نیز صدق می کند که البته این بی توجهی به شاعران عصر مشروطه دلیلی جزتاثیر شعر نو وشاعران نو پردازی همچون نیما یوشیج،احمد شاملو،سهراب سپهری،مهدی اخوان ثالث و فروغ فرخ زاد بر ادبیات امروز ایران ندارد طوری که به گمانم محققان فرآموش کردند که مقدمه شعر نو همان شعر عصر مشروطه است و شاعران عصر مشروطه چه تلاش ها برای هرچه ساده تر شدن زبان شعر نکردند در نتیجه کمتر درباره شاعران این دوره و از جمله سید اشرف الدین تحقیق کردند. ۲/ سید اشرف الدین مطابق با سلیقه مردم روزگار خودش شعر می سرود.در آن دوره نوشتن درباره کباب، ،فسنجان و مرغ یا دیگر خوراکی های مورد علاقه مردم وارتباط دادن آن ها به مشکلات اقتصادی قشرمستضعف برای مردم جذاب بود اما امروزه حتی سلیقه غذایی مردم هم عوض شده است خیلی از جوان ها حتی از بوی کباب ودیزی بدشان می آید!پس طبیعی است که این طور شعرها را نپسندند: بزک نمیر، بهار میاد خربزه با خیار میاد سال دگر به خوشدلی نان و پنیر مى خورى گوشت، کباب مى کنى دیزى سیر مى خورى روغن زرد مى خورى شربت و شیر مى خورى بر در خانه ات همى خربزه بار بار میاد  بزک نمیر، بهار میاد‎ خربزه با خیار میاد ۳/امروزه مردم دوست دارند شعر طنزی را بخوانند که علاوه بر سادگی پر از مفاهیم عمیق و جدید باشد درحالیکه اکثر شعرهای سید اشرف الدین نه تنها فاقد این ویژگی هستند بلکه از نظر ادبی و هنری در رده ضعیف قرار می گیرند و باید پذیرفت که  سید اشرف الدین در خیلی از شعر هایش قواعد زبان فارسی را هم درست رعایت نکرده است .نسیم شمال حتی در زمان خودش هم منتقدان بسیاری مثل عارف قزوینی داشت عارف در شعری به اسم خرنامه از سید اشرف الدین به شدت انتقاد می کند: روزنامه نه خوانچه و خوان است که در آن ماهی و فسنجان است سخن آخر در هر حال به عقیده نگارنده بهتر است سید اشرف الدین حسینی را فرزند زمان خویش بدانیم ، به او و سلیقه مردم معاصرش احترام بگذاریم و فرآموش نکنیم که او محبوب ترین و معروف ترین شاعر عصر مشروطه است.اصلا ما که باشیم که درباره کسی که استاد سعید نفیسی اجر او را  در آزادی مردم ایران کمتر از ستارخان پهلوان بزرگ نمی داند حرفی بزنیم! منابع: ۱- کلیات جاودانه نسیم شمال، به کوشش حسین نمینی، نشر اساطیر، چاپ دوم ،۱۳۷۱ ۲- یا دنامه سید اشرف الدین حسینی، به اهتمام علی اصغر محمد خانی،نشر سخن ،۱۳۸۴ ۳- سعید نفیسی، مجله سپید و سیاه، شهریور ،۱۳۳۴ ۴- از صبا تا نیما، یحیی آرین پور،تهران، ۱۳۵۰  منبع :سایت فرهنگخانه