زیان ۶۳ میلیارد دلاری ایران از سقوط بهای نفت

متوسط قیمت هر بشکه نفت ایران برابر ۶/۶۰ دلار پیش بینی شده از سوی بانک مرکزی زیانی بالغ بر ۶۰ میلیارد و ۶۳۹ میلیون دلار برای اقتصاد ایران نسبت به پنج ماه اول سال خواهد داشت. از سوی دیگر، قیمت فعلی نفت ایران با توجه به میانگین ۸۵/۵۴ دلاری سبد نفتی اوپک، اکنون حدود ۵۲ دلار برآورد می شود. بر این اساس به نظر می رسد زیان ایران تا پایان سال احتمالاً بیش از ۶۲ میلیارد و هشت میلیون دلار خواهد شد. اداره بررسی ها و سیاست های اقتصادی بانک مرکزی اخیراً گزارشی را تهیه کرد که رامین پاشایی فام در همایش بحران مالی جهان، چالش ها و فرصت ها برای ایران، آن را به عنوان مقاله قرائت کرد.

در این گزارش، مجموع زیان های ناشی از کاهش قیمت نفت مورد بررسی قرار گرفته بود بنابراین گزارش محاسبه زیان براساس پیش بینی قیمت و بشکه نفت ایران برابر متوسط ۶/۶۰ دلار طی ماه های پایانی سال انجام شده است.بنا بر گزارش یاد شده، زیان ایران ناشی از کاهش درآمد ارزی برای پنج ماهه پایانی سال بالغ بر ۲۰ میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار خواهد بود. این میزان زیان را اگر با توجه به کاهش تولید نفت ایران براساس تصمیم اوپک محاسبه کنیم، باید یک میلیارد و ۸۰۹ میلیون دلار دیگر به آن بیفزاییم.در همین حال، کاهش قیمت میعانات گازی و فرآورده های نفتی ایران که ۳۷ درصد از کل صادرات ایران را تشکیل می دهد، باعث خواهد شد تا ایران بیش از سه میلیارد و ۸۰ میلیون دلار زیان ببینید. در همین حال اگر ارزش این صادرات را متناسب با کاهش ارزش قیمت نفت که وابستگی ۹۹ درصدی به آن دارند را محاسبه کنیم باید یک میلیارد و ۳۲۵ میلیون دلار دیگر به مجموعه زیان های ایران اضافه کنیم.گزارش بانک مرکزی نشان می دهد کاهش ارزش صادرات محصولات فلزی و معدنی که حدود ۱۰ درصد از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می دهد و هنگام تهیه گزارش، کاهش ۴۰ درصدی قیمت را تجربه کرده اند، زیان حدود ۴۰۰ میلیون دلاری را به ایران وارد آوردند.این در حالی است که قیمت کالاهای پایه چون فولاد، مس، آلومینیوم و... بیش از ۴۰ درصد کاهش نیابد.
گزارش بانک مرکزی همچنین نشان می دهد کاهش سود حاصل از سپرده گذاری ها و سرمایه گذاری های خارجی ایران نزد بانک مرکزی نیز، کاهش قابل توجهی را تجربه کنند. بنا بر این گزارش کاهش ارزش دارایی های خارجی ایران، طی مدت مذکور، بیش از شش میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار خواهد بود. این زیان به دلیل افزایش ۱۰درصدی ارزش دلار در مقابل سایر ارزها مانند یورو به ایران وارد می شود.در همین حال، گزارش یاد شده نشان می دهد که در پنج ماهه ابتدایی سال نیز تقویت دلار در مقابل سایر ارزها، زیان چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلاری را به ایران وارد کرده است. در عین حال، این اتفاق باعث کاهش ۸/۵ درصدی معادل یک میلیارد و ۴۱۵ میلیون دلاری مانده بدهی های ارزی کشور می شود که البته با توجه به سررسید بدهی های مزبور ۴۶۴ میلیون دلار از کاهش بدهی های خارجی ایران در سال جاری محقق می شود.همچنین براساس یکی از سناریوهای بانک مرکزی از قیمت نفت روی ۲/۶۰ دلار که نزدیک به ۶/۶۰ دلار متوسط قیمت هر بشکه نفت پیش بینی شده است، موجودی ۲۳ میلیارد و ۱۷۰ میلیونی حساب ذخیره ارزی صفر خواهد شد، بنابراین می توان گفت کاهش قیمت نفت روی مرز ۶۰ دلار منابع ذخیره ای کشور را منفی کرده و عملاً نوعی زیان برای ایران محسوب می شود. مجموع این زیان ها، غیر از منابع حساب ذخیره ارزی بیش از ۳۷ میلیارد و ۴۶۴ میلیون دلار و با احتساب صفر شدن حساب ذخیره ارزی، بالغ بر ۶۰ میلیارد و ۶۳۹ میلیون دلار خواهد شد.
● پیش بینی خوشبینانه بانک مرکزی
پیش بینی قیمت ۶/۶۰ دلاری برای هر بشکه نفت ایران از سوی بانک مرکزی به نظر می رسد بسیار خوشبینانه باشد. منحنی کاهش قیمت هر بشکه نفت سبک اوپک، اکنون به ۵۴ دلار رسیده که بر این اساس، قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران حدود ۵۰ دلار خواهد بود. با فرض پایین نیامدن قیمت هر بشکه نفت ایران روی ۵۰ دلار به میزان زیان های ایران حدود دو میلیارد و ۲۴۷ میلیون دلار دیگر اضافه خواهد شد و مجموعه زیان های ناشی از کاهش قیمت نفت برای ایران به بیش از ۶۲ میلیارد و ۸۸۲ میلیون دلار خواهد رسید. البته بانک مرکزی در سناریوی دیگری پیش بینی می کند قیمت نفت به متوسط ۸۴ دلار برسد. اما کارشناسان احتمال می دهند، در بهترین حالت قیمت نفت روی روند فعلی تثبیت شود.
● پیش بینی آینده بحران
کارشناسان اعتقاد دارند، روند بحران و به موازات آن روند نوسان قیمت نفت در ماه های آتی به صورت «W» شکل است به این معنی که با نوسان همراه است. براساس گفته طلایی عضو هیات علمی دانشگاه علامه، قبل و هنگام شروع بحران، روند بحران مالی جهان را «U» شکل پیش بینی می کردند، به این شکل که شاخص ها پس از مدتی اوج می گیرد. مدتی پس از آغاز بحران، روند را «L» شکل تصور کردند به این شکل که بحران پس از مدتی، در حال ثبات پیش می رود. اما اکنون با توجه به تلاش های کشورهای مختلف برای کمک به ایالات متحده، به نظر می رسد بازارها، در حالت تعلیق و نوسان بین دو نقطه اعتماد و بی اعتمادی به سر می برند که در واقع این روند به شکل «W» تعبیر می شود.پیش بینی روند «W» برای بحران تا حدودی می تواند قابل توجه باشد. کنفرانس ۱۵ نوامبر در ایالات متحده مهمان اکثریت کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است تا بحران و نظام مالی حاکم بر جهان را بررسی کنند. این کنفرانس که به کنفرانس برتون وودز دوم معروف شده، در نظر دارد راه های برون رفت از بحران را بررسی کند. کارشناسان اعتقاد دارند با توجه به اعلام کمک مالی اغلب کشورها به آمریکا برای خروج از بحران، به نظر می رسد بحران تا حد زیادی کنترل شود. نکته اساسی آنجاست که به دلیل نبود تئوری جایگزینی برای نظام فعلی بازار، پی ریزی نظم نوین مالی تا حد بالایی همراه با آزمون و خطا مواجه خواهد شد و در واقع این بازار است که در نهایت باید خود را به مرور اصلاح کند. کنفرانس برتون وودز اصلی در سال ۱۳۴۶ برای پی ریزی نظم نوین جهانی تشکیل شد.
● آثار نفت ۵۲ دلار برای ایران
بانک مرکزی، آستانه بحران را نفت ۲/۶۰ دلار پیش بینی کرده است که در قالب این رقم ایران با استفاده از منابع حساب ذخیره ارزی می تواند. بحران را با حداقل آسیب از سر بگذراند اما اکنون که قیمت نفت روی مرز ۵۲ دلار قرار گرفته است، در واقع نشان دهنده قرار گرفتن ایران در بحران است. براساس گزارش بانک مرکزی پیش بینی درآمد ایران برای سال جاری، ۷۰ میلیارد و ۵۲ میلیون دلار است که تاکنون بالغ بر ۴/۶۷ درصد آن معادل ۵/۴۷ میلیارد دلار آن محقق شده است.
● توصیه های بانک مرکزی
بانک مرکزی گرچه سعی کرده برای پیش بینی های خود روش محتاطانه و خوشبینانه را در پیش گیرد اما در نهایت دو نکته بسیار اساسی را گوشزد کرده است. توصیه هایی که اجرای آنها عملاً بر دوش دولت قرار می گیرد. یکی از توصیه های مهم بانک مرکزی اتخاذ سیاست های پولی مناسب و دوم تلاش در حفظ منابع حساب ذخیره ارزی است. اینکه دولت با توجه به آینده سخت برای اقتصاد و بودجه ایران، چه میزان به توصیه های بانک مرکزی توجه کند، بستگی به این نکته دارد که آیا دولت در رفتارها و تحلیل های اقتصادی و بودجه ای خود، چرخش ۱۸۰ درجه ای را ایجاد خواهد کرد و اجرای سیاست های پولی انقباضی را در دستور کار قرار خواهد داد یا نه. این سوالی است که در آینده نزدیک جواب داده خواهد شد.

محمود فراهانی

گزارش : روزنامه سرمایه