ارزشها و اهمیت ها
با درودی دگر بار بر دوستان گرامی٬ دانشجویان ارجمند
در پی انتشار اطلاعیه ای از طرف دوست گرامی٬ جناب لهراسبی و واکنش دیگر دوستمان جناب توکلی و نظرات شما عزیزان بر آن شدم تا طی نوشتاری٬ بنده نیز نظرم را با شما دوستان مطرح سازم٬ امید به آنکه مقبول واقع گردد.
در ابتدا از منظر جامعه شناسی علمی و سپس از منظر ارزش ها به این موضوع می نگریم تا شاید نتیجه ی مطلوب حاصل گردد.
نزد اثبات گرایان (آگوست کنت و امیل دورکیم) جامعه شناسی به شرطی علمی است که موضوع آن٬ پدیده هایی عینی و شیئی گونه باشد٬ یعنی موضوع های مورد مطالعه ی جامعه شناسی باید همانند اشیاء دارای ویژگی هایی باشند که به چشم مشاهده کننده بیرونی یابند.
حقیقتی که در بررسی امور انسانی باید مد نظر باشد٬ وجود معنا در رفتار فردی و اجتماعی است. هر کس با رفتار خود می خواهد چیزی بگوید و قصد و نیتی در کارش وجود دارد٬ همه ی پدیده های بشری معنا دارند. فهم درست معانی رفتار٬ مستلزم ایجاد رابطه ی بنیادین میان ((خود)) و ((دیگری)) می باشد. باید کار را بر پایه ی فهم پذیری انسان توسط انسان شروع کرد. پدیدار شناسان بر این باورند که وجوه دریافت نشده و نا مشهود انسان را می توان از روی وجوه آشکار او حدس زد٬ و بدین وسیله کل پدیده را در جامعیت خود درک نمود. آنچه فهم معانی رفتار دیگری را امکان پذیر می سازد٬ وجود زمینه ی بنیادی مشترک در طبیعت آدمیان و جهان زندگی مشترکی است که بنیادهای زندگی فرهنگی و تاریخی انسان ها در آن شکل می گیرد. در چنین جهانی ماهیت پدیده ها یا عینیت آنها بر پایه ی توافق اذهان درباره ی امور قوام پیدا می کند. به گفته ی لیوتار٬ حصول ماهیت یک پدیده٬ عبارت از اشتراک بین الاذهانی درباره ی آن است.
چنانکه پیاژه یاد آور شده است فعالیت روانی هم ناشی از همنوائی با یک داده ی اجتماعی است که بیرون و مستقل از فرد قرار دارد. شخصیت روانی یا ذهنی هر کس پدیده ای از بنیان اجتماعی است. البته این مقوله با انعکاس ساده و صرف محیط پیرامون در ذهن٬ فرق دارد و نباید با آن اشتباه گرفته شود. شخصیت نتیجه ی تطابق مثبت و خلاق فرد و محیط است که ضمن آن محیط نیز توسط فرد باز سازی می شود. میان فرد و محیط ارتباطی متقابل و پویا وجود دارد. میان درون و برون مرز دقیقی وجود ندارد. امر اجتماعی نه کاملا درونی و نه مطلقا برونی است٬ این دو در امتزاج با هم موقعیتی پدید می آورند و افراد٬ نهاد ها و گروه ها همه در موقعیت شناخته می شوند. بنابراین فهم واقعیت عینی بدون آگاهی از حقیقت ذهنی کامل نیست.
حال ببینیم ارزشها چیستند و چگونه در شکل دادن به واقعیت ها تأثیر می گذارند. ارزشها بیانگر چگونه بودن و چگونه عمل کردن فرد٬ در زمانی هستند که در رابطه با دیگری قرار میگیرند. به تعبیر آندرو٬ ((ارزش٬ بودن برای دیگری است)) که در جریان مبادله میان اشخاص و یا موقعیت های متفاوت اجتماعی مطرح می گردد. آزادی و انتخاب گری انسان و وجود بیش از یک گزینه در رفتار و کنش اجتماعی٬ خاستگاه ارزشها هستند. وضعیت مطلوبی که انسان ها میل دارند جایگزین وضعیت نا مطلوب کنونی شوند.
ارزشها در بستر واقعیت اجتماعی پدید آمده و شکل می گیرند و غالبا صورتی نمادین می یابند٬ و از این طریق تأثیر خود را در احساس٬ اندیشه و عمل افراد اعمال می کنند. وجود ارزشها مستلزم تصور حداقل دو وضعیت و کیفیتی است که به لحاظ علایق مشترک افراد یکی بر دیگری ترجیح دارد. آنها وجودی صرفا ذهنی نیستند٬ بلکه لااقل به دو صورت خود را به ما در واقعیت ها می شناسانند؛ یکی بصورت کیفیت بالقوه یا در حال تحقق٬ امری حقیقی ولی نا دیدنی٬ حقیقتی قابل فهم که با واقعیت پیوستگی دارد و منتزع از آن نیست٬ بلکه از درون آن می جوشد و به طرف عینیت یافتن سیر می کند٬ و ما از تجلیاتش٬ در نماد ها که صورتی عینی دارند تأثیر می پذیریم.
دوم از روی انعکاس در رفتار و گرایش ها و یا در عمل اجتماعی. دور کیم٬ ارزشها را همانقدر عینی می داند که اشیاء را٬ لذا داوری ارزشی به همان اندازه ی داوری توصیفی می تواند واقعی و علمی باشد. در داوری ارزشی٬ چگونه بودن و سمت و سوی ((شدن)) و اهمیت و ارجحیت امور٬ تعیین می شود.
ارزشها از طریق تأثیر در انگیزه و هدف افراد٬ وافعیت ها را تحت تأثیر قرار می دهند. واقعیت های اجتماعی محصول عمل اجتماعی انسان ها هستند و عمل انسان ها که پدیده ای اجتماعی است٬ بدون استثنا دارای بار ارزشی است٬ زیرا از انگیزه ای نیرو گرفته و متضمن مقصود و هدفی در پیش روست. حتی آنها که صرفا از روی احساس و عواطف سر می زنند٬ چون متضمن مقصود و هدفی هستند٬ هر چند نا آگاهانه ٬دارای بار ارزشی اند.
بطور کلی ارزشها الهام بخش رفتارند و بر ارتباط و پیوستگی میان افراد و آرمان و هدفی که پیش رو دارند و به خاطر آن تلاش می کنند٬ مبتنی هستند و به عمل فرد جهت می دهند. ارزشها٬ زیر بنای مدل های رفتاری و ساختاری اند و از این طریق است که ارزش و آرمان در یک رفتار یا طرح و ساختار واقعی٬ تبلور عینی پیدا می کند.
از سوی دیگر ارزشها با اعتقادات و محتوای ایمان افراد پیوند دارند٬ و لذا دارای بار عاطفی اند. در یک عمل متضمن مقصود (عمل آگاهانه و هدفدار) نه فقط ملاحضات و موازین عقلانی که عواطف و احساسات هم شرکت دارند و در واقع نیروی محرکه آن محسوب می شوند. به همین جهت این نوع اعمال با شوری همراه اند که از درون هستی فرد می جوشد. اعمال ارزشی را احساسات و عواطف هدایت نمی کنند٬ آنها نیروی محرکه اند٬ هدایت آنها توسط موازین و ملاک های عقلی انجام می گیرد. بار عاطفی ارزشهاست که مداومت و پیگیری آنها را تضمین می کند و به فرد در مواجهه با موانع و مشکلات و سختی ها٬ انگیزه ایثار و مقاومت می بخشد.
ارزشها نسبی اند و به لحاظ اهمیتی که برای هستی فرد دارند در مراتب مختلف جای می گیرند. برخی ارزش ها عمومیت جهانی دارند٬ زیرا از بنیادی ترین علایق حیاتی انسان نشأت گرفته اند و لذا در همه ی جوامع اعتبار خود را حفظ کرده اند. اهمیت هر یک از ارزشها٬ مربوط به شدت و کیفیت ارتباط آن به پیوستگی آنها با علایق و زندگی فردی حقیقی افراد است. اگر این رابطه برای شخص معلوم نباشد٬ عمل٬ آگاهانه و معنا دار نخواهد بود. اصل زیستن و تضمین تداوم زندگی٬ صرفنظر از معنا و کیفیت و صورت آن٬ یک علاقه بنیادین و عام و جهانشمول است٬ ارزشهای واقعی٬ مستقیم و غیر مستقیم از این خواست بنیادین ناشی می شوند. عمده ترین عامل اختلاف میان ارزشهای افراد و گروهها مربوط به دید آنها در نحوه ی بودن و چگونگی پایداری و تعالی زندگی است. به همین جهت بعضی از ارزشها کاملا فردی اند و بعضی عمومیت بیشتری دارند.
ارزشها کارکردهای متعددی دارند از جمله٬ زمینه ساز مدل ها هستند و هدف آنها را تعیین می کنند٬ تأمین کننده وحدت روانی شخصیت فرداند. البته برای کسانی که به بلوغ و رشد کافی فکری رسیده اند و اعمالشان از نظام ارزشهای مسلط آنها الهام می گیرند. ارزشها پایه یگانگی و وفاق اجتماعی اند و همبستگی میان اعضای جامعه را تضمین می نمایند.
ارزشهای اخلاقی اجتماعی مستقیم یا غیر مستقیم ریشه در مصالح و منافع حیاتی جامعه دارند٬ که به شیوه بین الاذهانی فهم و پذرفته شده اند. آنها اموری هستند که تصور می شود همسوئی با آنها٬ آن علایق را تقویت و تحکیم می کند. از این رو اموری واقعی محسوب می شوند و می توانند موضوع مطالعه علمی و تجربی قرار گیرند.
ملاک تمیز میان علایق حقیقی و کاذب٬ نیاز های حقیقی زندگی است و علایق حقیقی و راستین آنهائی هستند که زندگی را پایدار و متکامل می گردانند. نیاز های حقیقی تضمین کننده ی رشد و تکامل زندگی اند و موجب باروری و بالندگی و خود آگاهی فرد می گردند.
نتیجه گیری:
بنابراین در این عرصه هم ما می توانیم به لحاظ اهمیت آرمان و هدفمان عمل نماییم٬ اگر آرمانمان نوع پوشش ماست٬ و این علاقه و آرمان زندگی ما را کامل می سازد٬می توانیم بر طبق آن ارزش گذاری کنیم٬ ولی اگر آرمان ما تحقیق٬ پژوهش و حصول علم است و بر پایه ی آن به کمال می رسیم می توانیم بر اساس آن ارزش خود را بروز و انتخاب نماییم٬ و تحکیم و وحدت خود را بوسیله ی این آرمان حفظ نموده و در فرصت های دیگر که سرنوشت این دو با هم گره نخورده و به تحقق دیگر ارزش مهم خود بپردازیم٬ که همانا ارزشی است مقدس و مهم٬ و آن آزادی و آزادگی است.
به حتم عمل ارزشی یک انتخاب است ولی در جایی که سرنوشت دو امر مهم به هم گره خورده اند٬ رعایت آن امر مهم٬ بیشتر جلوه می نماید٬ آزادی در انتخاب٬ مستلزم فعال بودن عقل و بهره مندی از قدرت تشخیص و نقد و بررسی است٬ لذا با تشخیص درست خود در این امر می توانیم آرمان والای خود را دنبال نموده و به تحقق آن یاری رسانیم.
بنا بر این در این عرصه که سرنوشت دو امر مهم با هم گره خورده اند باید آن مهم تر را در یابیم و دیگری را در فرصتهای مناسب دیگر محقق سازیم.
امید به آنکه توانسته باشم نظر خود را به خوبی رسانده باشم.
با تشکر از همه ی شما عزیزان و با امید به روزهای بهتر
تا درودی دگر بار بدرود.
امر به معروف و نهی از منکر یا همان نصیحت های بی تاثیر!
http://kntuleaders.blogfa.com/
