کولایی: تغییر مرزهای کشور خلاف قانون‌اساسی است
نوروز: نشست «بررسی سیاستهای منطقه‌ای ایران» با سخنرانی «الهه کولایی» رییس کمیسیون سیاست خارجی جبهه مشارکت و «ابراهیم متقی» استاد دانشگاه از سوی روابط عمومی جبهه مشارکت ایران اسلامی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار نوروز، الهه کولایی در سخنان خود با بیان اینکه «چگونگی نگاه به مسائل منطقه و اهداف ما در نوع برخورد ما به مسائل منطفه موثر است»، گفت: ویژگی‌های منطقه امکان اتخاذ سیاستهای انزواگرایانه را به ایران نداده است و به نوعی تحولات بیرون از منطقه و غرب آسیا تاثیرات مستقیم و فوری را بر ایران داشته است.
وی با اشاره به تحولات منطقه در طول تاریخ، فروپاشی شوروی را به عنوان مهمترین حادثه‌ای عنوان کرد که سیاست خارجی ایران در منطقه را تحت تاثیر قرار داده است ودر این مورد گفت: پس از فروپاشی شوروی، با توجه به اینکه ایران در جنوب کشورهای تازه استقلال‌یافته قرار گرفته و با مجموعه‌ای از فرصت‌ها و تهدیدها مواجه شده است.
کولایی با بیان اینکه «نگاه حاکم بر روسیه در سالهای اولیه پس از تجزیه شوروی سابق، نگاهی غرب‌گرا بود»، گفت: برای غرب‌گرایان حاکم بر مسکو، جمهوری اسلامی ایران عامل تهدید بنیادگرایی اسلامی و برهم زدن ثبات و آرامش در آسیای میانه و قفقاز بود اما این نگاه خیلی زود جای خود را به روسیه مبتنی بر جغرافیای سیاسی‌اش داد و ایران در این نگرش جدید دارای پتانسیل‌های زیادی برای روسیه قلمداد شد که می‌تواند ابزارهای مهمی را در تنظیم روابط این کشور با غرب و آمریکا به وجود آورد.
رییس کمیسیون سیاست خارجی جبهه مشارکت افزود: از نیمه دهه گذشته سیاست روسیه با ایران تغییر کرد و از همان زمان شاهد همکاری‌های هسته‌ای روسیه با ایران بودیم. گسترش واقع‌گرایی و عملگرایی در دوران پوتین این فرصت را به سیاست خارجی روسیه داد تا نیازش به اروپا مورد توجه قرار گیرد و ابزارهای ژئوپلتیکی نیز از اولویت‌های این کشور قرار گیرد. در سالهای اخیر شاهد بودیم که اهمیت ایران در سیاست خارجی روسیه به طور فزاینده‌ای افزایش یافته و روز به روز کارت ایران برای روسیه از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.
کولایی با بیان اینکه «رابطه با روسیه به عنوان یکی از بازیگران پرقدرت در منطقه برای ایران بسیار مهم است و پیامدهای گوناگونی در جامعه جهانی برای ایران دارد»، رابطه روسیه با آمریکا را دارای آثار سریع در رابطه ایران با روسیه دانست و تصریح کرد: اگر به محور نشست‌های رهبران روسیه و آمریکا توجه کنیم، می‌بینیم که بحث ایران و نوع رابطه ایران با روسیه از محورهای مهم این نشست‌ها بوده است.
وی با اشاره به تغیرات سیاست روسیه در دریای مازندران، گفت: پس از فروپاشی شوروی سابق در مقطعی روسیه با ما همراه بود و شاهدیم روس‌ها بر قراردادهای 1921 و 1940 تاکید می‌کنند، اما در مقطعی روسیه به سمت تقسیم دریای مازندران و کنار گذاشتن قراردادهای مذکور می‌رود تا جایی که از ایران می‌خواهد همانند آنچه بین روسیه، قزاقستان و آذربایجان صورت گرفته است ایران نیز بین خود، ترکمنستان و آذربایجان موضوع را حل کند.
وی افزود:در حالی که قانون اساسی ایران به مسئولان اجازه نمی‌دهد که هیچ تغییری را در مرزهای ایران بپذیرند، امروز به سادگی صحبت از کنار گذاشتن قراردادهای 1921 و1940 می شود؛ در حالی که مسئولان سالهای گذشته همواره بر رژیم حقوقی دوران شوری تاکید داشتند.
کولایی با اشاره به موج صدور دموکراسی پس از حادثه 11 سپتامبر در منطقه خاورمیانه، اظهار داشت: نه فقط مردم افغانستان و عراق بلکه همه مردم منطقه دارند هزینه ساده‌سازی مفهوم دموکراسی توسط آمریکا را می‌پردازند و به دلیل امنیتی شدن فضای منطقه از سوی آمریکا، زیر ساخت‌های دموکراسی در منطقه از سوی آمریکا صدمه خورده است.
وی با ابراز تاسف و نفرت از ترور بی‌نظیر بوتو در پاکستان، گفت: متاسفانه شاهد رفتار خشونت‌آمیز و افراطی نسبت به یکی از فعالان سیاسی پاکستان برای صلح و دموکراسی البته بر اساس مدل‌های غربی بودیم. این ترور، روندهای جاری در منطقه را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد.
کولایی تصریح کرد: اجرای سیاست خارجی عملگرای روسیه و حضور آمریکا در منطقه با تز دموکراسی، زمینه‌های شکل‌گیری دموکراسی را تهدید کرده و زمینه را برای جریان‌های رادیکال بیشتر از آنچه تقلیل دهد، افزایش داده است. برپایی انقلاب‌های رنگین و سوار شدن سیاست‌گذاران آمریکایی بر امواج دموکراسی‌خواهی زمینه را برای شکل‌گیری پایه‌های اساسی دموکراسی در منطقه از بین برده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به تجربه‌های ایران در دموکراتیک‌سازی، اظهار داشت: این تجربیات بسیار ارزشمند است و وجود آنها نشان می‌دهد که ما شاهد برخی درجا زدن‌ها در سالهای گذشته بوده‌ایم که سؤالاتی را به همراه دارد. ما به عنوان جامعه درحال گذار با آفات و آسیب‌های دموکراتیک‌سازی مواجهیم.
کولایی با اشاره به آنچه رییس جمهور عراق درباره لغو قرارداد الجزایر مطرح کرده است، گفت: طالبانی در نقش یک دولت ملی با واقعیاتی مواجه است که این واقعیات رفتارهای خاصی را برای آن به همراه دارد.
رییس کمیسیون سیاست خارجی جبهه مشارکت با رد دیدگاهی که دکتر متقی مطرح کرد مبنی بر «حرکت کشورهای منطقه به سوی بحران و بسته تر شدن فضای سیاسی کشورهای منطقه»، گفت: من نقش قدرت‌های فرامنطقه‌ای و منطقه ای را در شکل‌گیری و گسترش بحران و یا مهار بحران جدی‌تر می‌بینم. ناامنی به تقویت حکومت‌های اقتدارگرا در منطقه دامن می‌زند. حکومت‌های غیردموکراتیک منطقه زمینه بروز تنش‌ها را فراهم می‌کند؛ معتقدم قدرت‌های منطقه در تعامل با قدرت‌های فرامنطقه‌ای توان کنترل این بحران‌ها و جلوگیری از سرریز شدن خشونت را پیدا می‌کنند.
رشد خشونت در خاورمیانه
دکتر ابراهیم متقی،استاد دانشگاه، نیز در این نشست با بیان اینکه «وقایع اخیر حاکی از آن است که منطقه با بحران و ناامنی همراه شده است»، به مسئله کردها در ترکیه و عراق و گروه پ‌پ‌ک و بحث‌های طالبانی در ارتباط با قرارداد الجزایر و تحولات پاکستان اشاره کرد و گفت: این تحولات نشان می‌دهد که خاورمیانه محوریت و مرکزیت بحران بین‌المللی را تشکیل می‌دهد و نشانه‌های این بحران در ظهور پی در پی حوادث خشونت‌بار و تهدید کننده دیده می‌شود. این تحولات بیانگر جدال خشونت‌باری است که با موضوعی مثل دموکراسی همخوانی ندارد.
وی با اشاره به اینکه «در جنگ جهانی اول و دوم بحران و جدال در حوزه اروپا بود اما در فضای جدید شاهد تغییر فضای جدال از حوزه مرکزی به حوزه پیرامونی هستیم»، گفت: خاورمیانه یکی از این حوزه‌های پیرامونی است؛ جدال در این منطقه فراتر از توزیع قدرت بین کشورهای منطقه است و حتی قدرت‌های بزرگ هم قادر به کنترل آن نیستند، چرا که امروز قدرت‌های بزرگ قابلیت کنترل بازیگران کوچک و یا حوادث را ندارند و موج‌های معکوس کاملا کارکرد خود را انجام می‌دهند.
متقی با بیان اینکه «دموکراسی در فضایی رشد می‌کند که گروه‌های اجتماعی هدف‌های خود را به طور مسالمت‌آمیز پیگیری کنند»، گفت: باید حداقل برای پنج سال آینده فضای منطقه‌ای را در شرایط تهدید، جنگ و خشونت ارزیابی کرد.این فضا به حوزه داخلی کشورهای منطقه نیز منعکس می‌شود .
این استاد دانشگاه با اشاره به ترور بی‌نظیر بوتو گفت: ترور بوتو بیانگر این مساله است که فضا برای ترور مهیاست و گفتمان ترور گسترش یافته و گروه‌هایی در منازعات منطقه‌ای ایفای نقش می‌کنند که درصدد تصاعد بحران هستند.
متقی تصریح کرد: نمی‌توان انتظار داشت که فرآیندهای دموکراتیک در ایران وجود داشته باشد در حالی که محیط منطقه‌ای و بین‌المللی در فضای خشونت و تعارض قرار دارد. وقتی محیط امنیتی می‌شود، تاثیر آن بر حوزه‌های اجتماعی هر کشور اثرگذار خواهد بود. در چنین شرایطی نخبگان سیاسی ظهور پیدا می‌کنند که بازی سیاست را نه در قالب مدیریت بحران بلکه در قالب تصاعد بحران دنبال می‌کنند.
این استاد دانشگاهدر مورد فضای موجود پاکستان گفت: انتخابات ریاست جمهوری و به قدرت رسیدن پرویز مشرف، حفظ قدرت نظامی به همراه قدرت سیاسی، محدود کردن بازی انتخاباتی گروه‌های رقیب و دستگیری وکلا، حقوقدانان و اساتید تحولاتی است که شرایط فعلی پاکستان را رقم زد. زمانی که فشار سیاسی آمریکا افزایش یافت هدف سیاسی گروه‌های رقیب تغییر نکرد بلکه تاکتیک رفتار سیاسی تغییر کرد.
متقی تصریح کرد: زمانی که دولت از یکسو اراده دارد فضای لازم برای رقابت سیاسی را از بین ببرد و از سوی دیگر فشارهای بین‌المللی گسترش می‌یابد پاسخ به این وضعیت، ترور است.در یکی - دو سال آینده شاهد افزایش ترور و انفجار در پاکستان خواهیم بود. در چند روز آینده نیز شاهد شکل‌های جدیدی از خشونت خواهیم بود، گروه‌های چالشگر از حاشیه فضای منطقه‌ای وارد مرکزیت التهاب خواهند شد؛ یعنی اگر دولت هم تمایل به اعمال خشونت نداشته باشد، فضای حاشیه‌ای به گونه‌ای خواهد شد که التهاب و خشونت اجتناب‌ناپذیر است. اینجاست که دموکراسی مغلوب فضای خشونت‌آمیز می‌شود.
وی با اشاره به دوران 6 ماهه تعادل در عراق گفت: اما این دوران مطمئنا سپری می‌شود. حدودا شش ماه پیش شرایط به گونه‌ای پیش رفت که زمینه تعادل را فراهم کرد. اما در فضای موجود بسیاری از نیروهای حاشیه‌ای خود را برای یک جدال جدید آماده می‌کنند. تعادل بدون حل مشکلات ایدئولوژیک پایدار نخواهد ماند. معادله قدرت وقتی حل نشود و فضا در قالب خشونت باقی بماند، تعادل پایدار نخواهد بود.
متقی با اشاره به آنچه جلال طالبانی، رییس جمهور عراق در خصوص لغو یکجانبه قرارداد 1975 الجزایر مطرح کرده بود، اظهار داشت: این رفتار برای ما بی‌نهایت آموزنده است. اول از این جهت که فضای موجود فضای همکاری و حل مسالمت‌آمیز اختلافات نیست. دوم آنکه قالب‌های ایدئولوژیک و ژئوپلتیک به گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر تاثیر خود را فراتر از نظام‌ها و نخبگان سیاسی به جای میگذارد. مشکل ما در عراق مربوط به شخص صدام و حزب بعث نبود. اگر این بود، امروز هیچکدام نیستند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: مشکلات امنیتی ایران صرفا مربوط به تعارض فضای عرب و عجم و شیعه و سنی نیست؛ چون شیعه الان در فضای اکثریت و قدرت قرار دارد. ترک‌ها هم نگاه‌شان به ایران دوستانه است. نکته جالب اینکه حرف‌هایی که طالبانی مطرح می‌کند، در 1958 یک کرد دیگر در مقام ریاست جمهوری (عبدالکریم قاسم) مطرح کرده بود.
وی تصریح کرد: ژئوپلتیک عراق برای امنیت ملی ایران تولید تعارض می‌کند، به گونه‌ای که ژئوپلتیک خاورمیانه برای منافع استراتژیک غرب در دوران فعلی تولید جدال و تخاصم می‌کند.
این استاد دانشگاه، با بیان اینکه «صدام به درستی عمق استراتژیک و ژئولوپلتیک منطقه را درک کرده بود»، به حضورش در مدرسه‌ای در سال 2002 اشاره کرد و افزود: صدام در پاسخ به دانش‌آموزی که گفته بود می‌خواهم در آینده رییس جمهور شوم سه توصیه کرده بود. اول آنکه کویت بخشی اجتناب‌ناپذیر از خاک عراق است، دوم ایران همواره دشمن عراق خواهد بود و سوم اسرائیل دشمن اعراب است.
وی با بیان اینکه «در فضای موجود عراق چیزی به نام آینده دوستانه نمی‌بینم»، اظهار داشت: چیزی به نام تعادل و ثبات پایدار وجود ندارد. تعادل زمانی برقرار می‌شود که بین بازیگران به لحاظ توازن قدرت جلوه‌ای از هماهنگی وجود داشته باشد و منجر به رضایت شود؛ ممکن است ثبات ایجاد شود اما بدون رضایت. شرایط عراق به لحاظ رقابت گروه‌های سیاسی در آن در ماههای آینده بار دیگر در فضای خشونت‌بار قرار می‌گیرد.
متقی با اشاره به آتش بس شش ماهه مقتدی صدر به شکاف و تعارض بین گروه‌های شیعی در عراق اشاره کرد و افزود: این شکاف به گونه‌ای است که مجلس عراق و حزب‌الدعوه اصلی‌ترین تهدید خود را مقتدی صدر می‌دانند. همچنین در بین گروه‌های سنی تفاوت سیاسی و ایدئولوژیک به چشم می‌خورد. ایران، عربستان و آمریکا سه بازیگر اصلی صحنه سیاسی عراق هستند که هیچکدام قادر به حذف دیگری نیستند و هیچکدام تمایل به باقی ماندن دیگری در عرصه سیاسی عراق ندارند.
متقی با بیان اینکه «نخبگان اجرایی در کشورهای منطقه درصدد تصاعد بحران هستند و الگوهای مدیریت بحران را کنار گذاشته‌اند»، گفت: معادله اصلی در منطقه مبتنی بر همکاری و رقابت نیست بلکه گفتمان قالب مبتنی بر حذف استوار است و منطق بازی منطق تعارض و خشونت است اما بازیگران از حوزه کنشگری خارج نخواهند شد و با هدف حذف مجدد بازیگران رقیب وارد می‌شوند.
وی افزود: تاکنون توانسته‌ایم فضای سیاسی داخلی خود را از فضای منطقه‌ای دور نگه داریم اما اگر چند سال دیگر در این فضا به سر ببریم، منطق رفتار سیاسی در ایران متأثر از این فضا خواهد شد.
متقی با اشاره به حوادث سالهای 59، جنگ تحمیلی و خشونت‌های دهه 60 در ایران گفت: این حوادث انعکاس عدم تعادل در سال 58 بود. در سال 58 از یک طرف بازی سیاسی خارجی ایران، صدور انقلاب بود و از سوی دیگر شاهد بودیم که عراقی‌ها خود را خط مقدم جبهه فرهنگ و ژئوپلتیک ایران می‌دانستند و به نمایندگی از اعراب اقدام نظامی علیه ایران را انجام دادند.
وی افزود: معادله قدرت در ایران هنوز حل نشده بود، لذا بی‌ثباتی‌ها در سال 58 ایجاد شد که در سالهای 59 و 60 تبدیل به خشونت‌های جدی شد. انفجارهایی که توسط منافقین صورت می‌گرفت، انعکاس عدم تعادل در سال 58 بود نه عامل خارجی. شاید ایران توانست موج‌های خشونت‌آمیز را در داخل خود به خارج منعکس کند اما امروز شرایط کاملا متفاوت شده است. امروز فضای خشونت از بیرون به داخل منتقل می‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: فضای فعلی در مقیاس آنچه می‌تواند باشد، فضای مسالمت‌آمیز است اما اگر مشکلات حل نشود و حوزه انتقال‌دهنده خشونت خارج از کشور باشد، به صورت اجتناب‌ناپذیر کنترل گروه‌های خشونتگرا با مشکل مواجه می‌شود.
وی در پاسخ به سؤالی در مورد رویکرد ایران در مورد حضور مؤثر در عراق گفت: سیاست خارجی ایران دارای ماهیت و ذات جهانی است. ایران در زمان شاه در قالب همکاری‌های جهانی برخورد می‌کرد، اما امروز در قالب‌های ایدئولوژیک تعامل دارد. ایران همچنان مانند یک امپراتوری جهانی می اندیشد. اگر ایران در شرایط عادی به سر ببرد و قابلیت و ابزار لازم را در اختیار داشته باشد، نمیتواند خود را از فضای افغانستان، عراق و یا ترکیه دور کند.
