تاریخدانان و مختار ؟

 http://jahannews.com/vdcamon6o49nym1.k5k4.html 

مختار تأثیر تاریخی در نسل‎های بعد ندارد

 http://jahannews.com/vdcceoqsx2bq0p8.ala2.html 

ریشه‌یابی نواقص قیام و شخصیت مختار در گفتگو با سیدکاظم ارفع

مختار رأی خود را بر امام مقدم می‎دانست   http://jahannews.com/vdchmwnz-23nkmd.tft2.html انگیزه مختار و قیام عاشورا از یک جنس نیست  http://jahannews.com/vdcevo8zojh8epi.b9bj.html  قرار نیست شخصیت مختار برابر واقعیت باشد!

مورخان درباره مختار چه گفته اند؟ (بخش دوم و پایانی) سیاه، سفید؛ خاکستری  مختار ثفقی چهره مؤثری در تاریخ اسلام و بخصوص تاریخ تشیع است. او شخصیتی پیچیده دارد و در طول دوران زندگی به‌ویژه حیات سیاسی‌اش موضع‌گیری‌های متفاوتی از خود نشان داده است.

اساساًٌ صحبت کردن در مورد مختار کار ساده‌ای نیست و پرسش‌های فراوانی در مورد او وجود دارد.

منابع تاریخی نظر واحدی در مورد او ندارند و نوع ارزیابی مورخان در مورد مختار به گرایش‌های مذهبی و اعتقادی آنان بستگی تام و تمام دارد. برخی از جریان‌های افراطی عرصه تاریخ‌نگاری که نگاهی ویژه و همراه با حسن ظن نسبت به دودمان بنی‌امیه داشته و دارند، با بدبینی در مورد مجموعه اقدامات شیعیان بخصوص مختار قضاوت می‌کنند و حتی گاه پا را فراتر نهاده، نسبت‌هایی مبنی بر ادعای نبوت و مهدویت نیز برای شخص او قائل هستند.

اما در سوی دیگر، روایتگران شیعی تاریخ هم با عنایت به این‌که حرکت مختار و یارانش برای مجازات قاتلان و مسببان حادثه خونین کربلا مرهمی بر زخم‌های شیعه بوده نگاهی حسی و عاطفی نسبت به قیام مختار و شخصیت وی دارند. این قضاوت‌های کاملاً متضاد البته به سایه‌روشن‌های زندگی مختار برمی‌گردد و به همین سبب است که داوری در مورد او را مشکل کرده است.

البته باید در نظر داشت که در میان روایت‌هایی که در مورد مختار و قیام او در منابع امامیه هم ذکر شده، موارد متضاد و متفاوتی وجود دارد. در برخی از منابع، مدارکی وجود دارد که حاوی تأییدات حضرات معصومین از مختار است.

طبق روایتی، اصـبـغ بـن نـبـاتـه، از یاران امـیرالمـؤمـنین می‌گوید: لقب کیس (زیرک) را امیرالمؤمنین به مختار دادنـد. (بحارالانوار، ج 45، ص 344؛ رجال کشی، ص127)

مطابق روایتی دیگر، امام محمد باقر(ع)، شیعیان را از ناسزاگویی به مختار منع کردند. (اختیار معرفه الرجال، ص 125.) خبر دیگر حاکی از ملاقات پرمهر و محبت امام با پسر مختار است. (تنقیح المقال 3/203؛ بحار 45/351)

در روایتی دیگر آمده است که منهال بن عمر کوفی از یاران امام سجاد(ع) زمانی که در مدینه به دیدار ایشان رفت، آن حضرت سراغ کار مختار را گرفت و منهال ایشان را از اقدامات مختار در مجازات قاتلان امام حسین(ع) آگاه ساخت و آن حضرت سراغ حرمله کاهله اسدی را گرفت و چون پاسخ شنید که او هنوز زنده است فرمودند: خدایا به او تیزی آهن و آتش را بچشان. کمی بعد این دعا در مورد حرمله توسط مختار به حقیقت پیوست.

مطابق گزارشی دیگر، زمانی که مختار سر ابن‌زیاد را برای امام سجاد فرستاد، ایشان مشغول غذا خوردن بودند و بعد از مشاهده سر بریده ابن‌زیاد سر بر سجده نهادند و فرمودند خدا به مختار جزای خیر بدهد که خونخواهی ما را کرد. (منتهی‌الامال، شیخ عباس قمی، ج1، ‌ص680)

در کنار این تأییدات، روایاتی حاکی از مذمت اقدامات مختار نیز از سوی ائمه اطهار وجود دارد. از برخی روایات چنین بر می‌آید که مختار در اقدامات خود انگیزه‌های مادی و سیاسی داشته و این موجبات دوزخی شدن او را فراهم می‌آورد؛ به‌گونه‌ای که حتی امام حسین(ع) هم شفاعت او را در روز قیامت قبول نخواهد کرد. (بحار 45/339)

در روایتى دیگر، انگیزه مختار از قیام، رسیدن به سلطنت و قدرت معرفى شده و در آن روایت این نکته نیز آمده است که اگر در قلب جبرئیل و میکائیل هم ذره‌اى محبت دنیا باشد ، خدا آن‌ها را در آتش مى‌افکند. (تنقیح المقال 3/205) همچنین از امام سجاد(ع) نقل کرده‌اند که آن حضرت بارها مختار را نفرین کرده و مى‌گفت: مختار به ما نسبت دروغ داده و چنین گمان کرده که به او در مورد امامت سفارش شده است.(طبقات ابن سعد 5/158 ؛ تذکره‌ الخواص 294؛ تنقیح المقال 3/205).

چنین تناقضاتی سبب شده که جریان امامیه نظر واحدی در مورد مختار نداشته باشند و به طور کلی پیرامون مختار و اقدامات او بخصوص نقش وی در شکل‌گیری فرقه کیسانیه (همان جریانی که بر امامت و مهدویت محمدبن حنفیفه تأکید می‌کرد) دو نظر عمده وجود داشته باشد. برخی برآنند که وی شیعه‌ای ناب و معتقد به امامت حضرت سجاد بود که با هدف انتقام از مسببان حادثه کربلا اقدامات خود را پی گرفت.

این گروه از مورخان، معتقدند روایاتى که در بردارنده مذمت مختار است، تعدادی از روى تقیه صادر شده و برخى دلایل سیاسى اجتماعى داشته است.علامه مجلسی در جلد 45 بحار و مرحوم مامقانی در کتاب رجال خود معتقد به این نظریه هستند و بیانات مفصلی در توجیه و رد احادیث مذمت دارند.

برخی دیگر اما ضمن قدردانی از او بابت التیامی که به آلام شیعه با مجازات قاتلان امام حسین(ع) بخشیده، ادعاهای سیاسی و اعتقادی وی مبنی بر امامت محمد بن حنفیه را نقطه تاریکی در زندگی او می‌دانند.

در منابع اهل سنت البته روایت یکدست‌تری در مورد مختار وجود دارد و حتی ادعاهایی مبنی بر مهدویت و نبوت را به او نسبت می‌دهند. (تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 356 همچنین آفرینش و تاریخ، مقدسی، ج 1، ص 198)

فتاح غلامی / منبع: هفته نامه سروش