نقش اندیشه و عملکردهای شهید بهشتی در انقلاب اسلامی

 شهید بهشتی مظلوم زیست و مظلوم مرد و خار در چشم دشمنان اسلام بود.

حضرت امام خمینى قدس سره الشریف صحیفه امام، ج 15، ص 3

 07/04/1389   

 نقش اندیشه و عملکردهای شهید بهشتی در انقلاب اسلامی

* نرجس عبدیائی کار شناس ارشد علوم سیاسی
شهید سید محمد حسینی بهشتی، متولد 1307 ش، در اصفهان می‌باشد، پدر ایشان روحانی و پدر مادرشان حاج میر محمد صادق خاتون آبادی از علمای برجسته‌ای بود که بهشتی از زندگی این مرجع زمان خودش تاثیرات قابل توجه‌ای پذیرفت.(1) دوره مقدمات و سطح علوم را در حوزه علمیه اصفهان گذراند و از 1325 به بعد که قم را برای اقامت گزید، دروس خارج فقه و اصول حوزه را نزد محقق داماد ادامه داد، از دیگر اساتید ایشان: امام خمینی (ره) - که به تعبیر خودشان مرید و شاگرد ایشان بودند. (2) و آیت‌الله حجت کوه کمره‌ای، شیخ مرتضی حائری یزدی و علامه طباطبایی بودند.(3) او از علمای فرهیخته و صاحبنظر در مسائل مختلف اسلامی خاصه نوع مستحدثه آن و از جمله در تحلیل مباحث سیاسی روز انقلاب اسلامی ایران می‌باشد.
بهشتی از روحانیون بسیار موثر در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران بود. او عاشق بود و در عشقش صادق این محبت الهی در زوایای مختلف زندگی او جلوه داشت. از جمله در حیات سیاسی - اجتماعی که در مسیر انقلاب اسلامی رقم خورد: "ما زیر بار سختی‌‌ها و مشکلات و دشورایها قد خم نمی‌کنیم. ما راست قامتان جاودانه تاریخ خواهیم ماند... شهادت در راه آرمان الهی معشوق ماست. آیا شنیده‌ای عاشقی را از معشوق بترسانند."(4)
تبیین شان و شخصیت شهید فرصتی دیگر و پژوهشی مجزا می‌طلبد. در این مقاله با سیری در نقش ایشان در انقلاب اسلامی ایده شهید درباره نقش روحانیت را در انقلاب و نظام اسلامی که در درجه اول شکل دهنده شخصیت وجودی خودش به عنوان یک روحانی موثر در انقلاب اسلامی بود، مورد بررسی قرار می‌دهیم. جایگاه ویژه این قشر تاثیر گذار جامعه قبل و بعد از انقلاب اسلامی بر کسی پوشیده نیست، امام خمینی (ره) درباره توجه برنامه‌ریزی شده معاندین نظام اسلامی به این افراد و فرصت جویی در تخریبشان می‌فرماید: "دشمنها چشمها را دوخته‌اند که از روحانیت چیزی ببینند و آن را بزرگ کنند و به اسلام نسبت بدهند. اگر امروز از شما، از علما، خدای نخواسته از علمای اسلام، از فضلای اسلام یک امر خلاف صادر بشود، دشمنهای شما آنرا هزار برابر می‌کنند، و با هیاهو و جنجال به اسلام نسبت می‌دهند می‌گویند جمهوری اسلامی هم مثل سایر رژیمهاست.(5)
از طرفی خدمات ارزنده آنها در طول قرنهای متمادی حیات پربار در جهت رشد و تعالی بشریت فراموش ناشدنی است و آنچه از رونق کتب اسلام در عرصه‌های فردی و اجتماعی در فقه، کلام، فلسفه، اخلاق، عرقان... و البته مدیریت و سیاست اسلامی مشاهده می‌کنیم، ظهور بخشی از حاصل عمر پربرکت علمای اسلام است. پس عمق تاثیرات علمی و عملی روحانیت و توجه خاص دوست و دشمن به این قشر، ما را بر آن داشت تا به دیدگاه این روحانی عالم، مجاهد در راه انقلاب و از مدیران و مدبران برجسته و موفق نظام اسلامی رجوع کنیم. همرزم و همراه ایشان، رهبر معظم انقلاب فرمودند: "آنها که تاب تحمل اسلام و حاکمیت اسلام را نداشتند روحانیت و نیروهای خط امام را با انواع و اقسام روشها از جمله جنگ روانی از صحنه حذف می‌کردند. تهمت استبداد هم در همین راستا بود تا آنجا که تعبیر زشت "استبداد نعلین" را به قرینه "استبداد پوتین" رضاخانی به کار می‌بردند. خط امام نیر مظلومانه تنها چاره‌ای که داشت روشنگری اذهان عمومی بود و تحمل و صبر. برپایی سخنرانیهای مختلف و حضور در مجامع گوناگون و پاسخ به سئوالات و شبهات یکی از اقداماتی که بود که ایشان (شهید بهشتی) در این زمینه انجام می‌دادند." (6)
خدمات علمی شهید بهشتی به انقلاب اسلامی در نوع خود بی‌نظیر بود. آگاهی‌های ایشان از حیث علوم حوزوی و دانشگاهی و قدرت او بر تلفیق آن خود یاریگر سازماندهی‌های منظومه فکریش قبل از انقلاب بود. شهید بهشتی از حیث علوم حوزوی، در مرتبه اجتهاد و در فقه، اصول، تفسیر، کلام، فلسفه، عرفان، اقتصاد، تاریخ، جامعه شناسی، روانشناسی و... صاحب نظر بودند. (مهاجری، 12) در 1338 دکترای خود را در فلسفه و معقول از دانشگاه الهیات هم گرفتند (مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، مقدمه) و مسلط به چهار زبان عربی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه بودند. (رجایی، 269) و بدین صورت خود را با سلاح علمی شایسته و کارآمدی مسلط نمود.
در همین راستا فعالیتهای بهشتی علیه طاغوت و رژیم آموزشی او شکل می‌گیرد. ایشان در سالهای دهه 30 عملکرد خود را علیه سیاستهای اسلام ستیزی پهلوی در عرصه تربیت و آموزش آغاز کردند. در 1329 تا 1332 دبیرستان دین و دانش تاسیس شد. که مدیریت و تدریس برخی دروس آنرا به عهده داشت، همکاری در تاسیس مدرسه حقانی و ایجاد سبک جدید برای تحصیل طلاب(7) که تهیه آن 17 سال طول کشید. تاسیس مدرسه رفاه در تهران و جلسات فرهنگی برای تدوین کتابهای درسی با کمک شهید باهنر، همکاری در تدوین دوره کامل معارف اسلامی در (1349- 1357) از جمله فعالتیهای شهید محسوب می‌شد.(8) ایشان برای ایجاد رابطه بین طلاب و دانشجویان - چیزی که نظام پهلوی از آن خوف داشت و سعی در منزوی کردن روحانیت داشت- می‌کوشید و در این راستا نیز کانون دانش آموزان را در قم تاسیس کرد.(9)
مبارزات بهشتی در مقابل حکومت طاغوت به سالهای دهه 30 برمی‌گردد. بهشتی مقارن با دوران آیت‌الله کاشانی وارد مبارزات سیاسی شد جریان سالهای 1332 و تجربه‌های آن، به او این مطلب رانشان داد که روحانیت باید به صورت متشکل وارد اینگونه فعالیتها شود لذا برای ایجاد تشکیلات سازمان یافته در مبارزه با رژیم پهلوی تلاش بسیار کرد، کودتاِی 28 مرداد 1332، جرقه‌ای شد برای شروع مبارزات پی گی ر جهت سقوط رژیم شاه(10) ایشان در 1341 به فرمان امام به عضویت شورای روحانیت جمعیتهای موتلفه در آمد، در 1342 رژیم او را از اقامت در قم محروم کرد، اعدام انقلابی حسنعلی منصور توسط گروه موتلفه در همان سالها مورد تایید بهشتی بود.(11) در 1344 از سوی تعدای از مراجع جهت رهبری حرکتهای فکری در اروپا و جلو گیری از تعقیب ایشان توسط ساواک، به آلمان رفت و در آنجا به امامت جماعت مسجد هامبورگ و تاسیس اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا (برای مبارزه علیه رژیم) پرداخت. در این 5 سال ایسشان پیوسته به شهرهای آلمان و کشورهای دیگر دعوت می‌شد و در آن مناطق کنفرانس می‌داد.(12)
در 1349 بعد از بازگشت به ایران عمده‌ترین فعالیتهای بهشتی در زمینه: تشکیل جلسات قرآنی، پرسش و پاسخهای اجتماعی و سیاسی، پرورش کادر‌های مبارزاتی، تربیت فضلای مبارز در قم، همفکری با جامعه مدرسین حوزه برای مبارزه... بود. سال 1357 در پاریس امام را ملاقات کرد و به امر ایشان هسته اصلی شورای انقلاب اسلامی، که خود اولین عضو آن بود، را تشکیل داد.(13) زیرا به گفته آیت‌الله مهدوی کنی در اداره امور دارای توانایی رهبری بالایی بودند(14) اسناد ساواک نشان می‌دهد که از سال 1340 تا پیروزی انقلاب فعالیتهای سیاسی ایشان بر علیه رژیم پهلوی گسترده و تحت نظر بوده است.(15) در فاصله 1349-1357 سه بار توسط ساواک زندان شد و سال 1357 اوج مبارزات بهشتی در پیروزی انقلاب اسلامی بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیر ایشان همچنان، با حضور فعال در شورای انقلاب، مدیریت مجلس خبرگان و نقش تعیین کننده در تدوین و تصویب قانون اساسی، ایفای نقش در تشکیل مجلس شورای اسلامی اول، تلاش برای پی‌ریزی دستگاه قضایی اسلامی و مستقل (16) و قضاوت متفاوت با طاغوت (17) ریاست دیوانعالی کشور (18) ایجاد تشکیلاتی برای پیاده کردن احکام اسلام یعنی حزب جمهوری اسلامی (19) کوشش برای تشکیل دولت مکتبی شهید رجایی، و مبارزه با جریان انحرافی بنی صدر در 1359 تا برکناری او و منزوی ساختن جریان منافقین در نظام اسلامی ایفای نقش کرد. انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در تیرماه 1360 منجر به شهادت ایشان و 72 تن از نیروهای ارزشمند انقلاب اسلامی شد.
بهشتی بر ارتباط صحیح و دقیق دین و سیاست تاکید داشت. او در اواخر عمر نامه‌ای به امام خمینی نوشته و از دو بینش سیاسی - دینی متفاوت یاد کرد که یکی متعلق به خودشان و همفکرانشان بود و دیگری به مخالفان فکری شهید مرتبط می‌شد، و از تفاوتهای آشکار آن دو با هم نوشتند، به طور مثال: بینش اول روی شرطی در گزینش مسئولان تکیه می‌کند که جامعه را به سوی امامت متقین و گسترش این امامت بر همه سطوح راه می‌برد، بینش دیگر بیشتر روی شرایطی تکیه می‌کند که خود بخود راه را برای نفوذ بی‌مبالاتی‌ها یا کم مبالاتی‌ها در همه سطوح مدیریتی امت اسلامی و حاکم شدن آنها بر سر نوشت انقلاب هموار می‌سازد. (20) که در اصل به شدت اختلاف عقیده ایشان با خط فکری بنی‌صدر در اتخاذ سیاست‌های اسلامی مرتبط می‌شد.21
از نظر امام شهید بهشتی در رأس اشخاص متعهد بود. فردی مجتهد، متدین، علاقه‌مند به ملت،‌ علاقه‌مند به اسلام و به دردبخور برای جامعه اسلامی ایران، 22 بهشتی در حد الگوی همه ایران بود. 23 امام،‌ تلاش ایشان را برای اسلامی شدن اقتصاد ایران می‌ستود 24 و او را روحانی دردآشنای اسلام ناب محمدی
می‌دانست. 25
امام بهشتی را بیشتر از بیست سال می‌شناخت و از مراتب فضل و تفکر‌شان مطلع بود. 26 مردمی‌بودن ویژگی ارزشمند دیگر شهید از منظر ایشان بود 27 آیت‌الله خامنه‌ای از همرزمان شهید،‌ او را از تظاهر و ریاکاری و از کارهایی که خلاف صمیمیت و خلوص بود شدیدا روی گردان می‌دانست.28
مظلومیت، آنچه امام راجع به ایشان بیشتر متاثر بود بطوریکه شهادت ایشان در مقابل آن ناچیز است مظلومیت شهید بود. 29 بهشتی از اول شکل گرفتن جمهوری اسلامی مورد هدف بود. 30 و منشاء مظلومیت ایشان این بود که حاضر نشد با کسانی که می‌‌خواستند انقلاب اسلامی را به انحراف بکشانند سازش کند. 31 جرم دیگر بهشتی وفاداری به اسلام و طرفداری از محرومان و مظلومان بود.32
از نظر امام، سازمان تروریستی منافقین، به نام سازمان مجاهدین خلق با همکاری آمریکا در مظلومیت و شهادت ایشان نقش اصلی را داشت. 33 آنها آن ترور برنامه‌ریزی شده را صورت دادند.34 از سوی دیگر به نظر امام، شهادت بهشتی و 72 تن از همراهان ایشان،‌ جامعه را متحول و مردم را به نظام اسلامی متعهد‌تر کرد.35
* خدمات علمی شهید بهشتی به انقلاب اسلامی در نوع خود بی نظیر بود.
* حضرت امام خمینی شهید بهشتی را بیشتر از بیست سال می‌شناخت و از مراتب فضل و تفکرش مطلع بود.
* امام خمینی از مظلومیت شهید بهشتی بیشتر متأثر بود، به طوری که شهادت او را در مقابل مظلومیت او ناچیز می‌دانست.
http://www.jomhourieslami.com/1389/13890407/13890407_12_jomhori_islami_aqidati_0012.html