جامعه غیر قابل پیش بینی!

اگر  از ما بپرسند که مهمترین ویژگی جامعه ایران چیست چه پاسخی میدهیم؟

هر کس بر حسب دیدگاهی که دارد پاسخی خواهد داد.یکی آن را جامعه کلنگی معرفی میکند...دیگری دین خو می نامد..برخی آن را در حال گذار میدانند و...

هر یک از این تعاریف از منظر خود قابل استفاده و فهم است اما به نظر من یک ویژگی بسیار مهم جامعه ما که منفی هم هست غیر قابل پیش بینی بودن آن است.

قصد ندارم که به گذشته برگردم و شواهد متعددی در اثبات این ویژگی بیان کنم چرا که اتفاقات رخ داده پس از ۲۲ خرداد امسال بهترین مورد و مصداق در تایید این ویژگی است.تردید ندارم که هیچ کس نه در ساختار قدرت و نه در میان منتقدان حتی تصور و خیال هم نمی کرد که این اتفاقات رخ دهد.

به نظر من یکی از دلایل دستگیری های وسیع به ویژه فعالان سیاسی این است که میخواهند وقوع این اتفاقات را به اراده ی سیاسی نسبت دهند و چون پذیرش وجود چنین اراده ی سیاسی قدرتمندی در داخل کشور نیز نقض غرض ومهر تایید گذاشتن بر وجود منتقدان قدرتمند است بنابر این میکوشند پای بیگانگان هم به میان کشیده شود و همه رویداد ها به دست های پنهان و پیدا مرتبط شود.در حالی که این نگاه جز عوض کردن صورت مساله چیز دیگری نیست...عوض کردن صورت مساله نه تنها مشکلی را حل نمیکند چه بسا آن را عمیق تر هم میکند و دیر یا زود بحران های موجود اجتماعی که در بطن جامعه وجود دارد تلنبار میشود و یکباره از جایی که حساب نمیکنند بیرون میریزد.

همه جوامع کم و بیش دارای مشکلات متعددی هستند اما هر جامعه ای که مجاز باشد تا این مشکلات را در زمان مناسب بروز دهد طبعا میتواند آن را حل کند اما اگر امکان طرح مشکلات نباشد نه تنها حل نخواهد شد بلکه به صورت تشدید کننده ای منشا بروز مشکلات دیگر هم خواهد شد و مثل یک دیگ زودپز خواهد بود که منفذ سوپاپ اطمینان آن بسته باشد و دیری نخواهد گذشت که منفجر خواهد شد.

این یک ویژگی منفی است زیرا هزینه های رفاه و پیشرفت را بالا میبرد چون ریسک رفتار های اقتصادی و اجتماعی را افزایش میدهد و گرایش به سرمایه گذاری اقتصادی اجتماعی و فرهنگی راکم میکند.جایی خوانده بودم یکی از نویسندگان دو فضای سانسور را با هم مقایسه کرده بود.این دو فضا به میدان مین تشبیه شده بود که در اولی تعداد مینها زیاد است اما نقشه مین ها در اختیار همه قرار دارد.بنابراین در صورت رعایت احتیاط میتوان به سلامت از این میدان عبور کرد. در میدان دیگر تعداد مین ها کم است اما نقشه ای وجود ندارد و احتمال اینکه هر آن روی مین برویم زیاد است و نتیجه آن هم پیش بینی ناپذیر است.هیچ فرد عاقلی عبور از آن را نمی پذیردو  عبور از میدان اول را ترجیح میدهد....

این پیش بینی ناپذیری فقط در جریانات سیاسی نیست بلکه در سطح حکومت هم دیده میشود.کمتر جامعه ای در جهان است که یکباره تعدادی وزیر را عزل کند بدون آنکه قبلا زمینه های آن را به اطلاع عموم رسیده باشد.در کمتر جامعه ای دیده میشود که شکاف های سیاسی با سرعتی سرسام آور ایجاد و عمیق شود بدون آنکه قبلا شواهدی از این شکاف علنی شده باشد. در کمتر جامعه ای می توان دید که یک مناظره سیاسی برای همه افراد و ناظران میخکوب کننده و مطالب آن غیر قابل حدس باشد و منشا بسیاری از بحران ها شود.هیچ جامعه ای را نمی بینید که افراد سیاسی در ملا عام قربان صدقه هم بروند و از گل کوچکتر به هم نگویند اما در عرض مدت کوتاهی روابط چنان شکرآب شود که گویی از طفولیت! با هم اختلاف و دشمنی داشته اند.دود ناشی از این عدم تعیین و پیش بینی ناپذیری رفتارهای سیاسی در ایران به چشم همه میرود و نه فقط به چشم دولت.

گرچه رفتار های پس از ۲۲خرداد برای همه غیر مترقبه بود اما برخی از منتقدان نظام هم دچار همان خطایی شده اند که حکومت گرفتار شده است.اگر حکومتی برای خلاص کردن خود از پذیرش مسوولیت میکوشند که دستهای پنهان و پیدای داخلی و خارجی را برجسته نمایند برخی از تحلیلگران منتقد نیز که هیچگاه خواب این اتفاقات را نمیدیدند می کوشند که ایده ها و آرمان های مشخص گروهی خود را بر این رویدادها بار یا تحمیل کنند و ذهنیات خود را بر واقعیت بپوشانند .اگر جامعه ایران تا این حد پیش بینی ناپذیر است طبعا در تحلیل رفتارهای آنان باید جانب احتیاط را گرفت و نمیتوان آینده را بر تحلیل هایی استوار کرد که تجربیات گذشته نادرستی آنها را نشان داده است.اصولا شرط لازم برای تحلیل پذیر قاعده مند و قابل پیش بینی بودن رفتارهاست.این قاعده مندی نیز مستلزم آزاد بودن بروز و ظهور رفتار و تعامل آزاد میان آحاد جامعه با یکدیگر و با دولت است و اگر این حد از آزادی در جامعه وجود نداشته باشد نمی توان تشخیص داد که معنا و هدف یک رفتار در ذهن رفتار کننده چیست.در میان این دو طرف امیدی نیست که حکومت از کلیشه موجود خود عقب نشینی کند.این کلیشه که مردم مشکل و اعتراض جدی و حادی ندارند دولت های غربی و برخی سیاستمداران داخلی هستند که این بحران را ایجاد کرده اند و این اتفاقات ریشه در واقعیات اجتماعی ندارد پس میتوان با ضرب و زور این دو گروه را خنثی کرد و به سلامت از این بحران خارج شد.گرچه به عقب نشینی از این کلیشه امیدی نیست و همین امر موجب می شود که یا بحران باقی بماند یا اگر کم رنگ و حتی ناپدید شد بیش از پیش در اعماق افراد و جامعه نفود کند و منتظر فرصتی دیگر بماند تا خود را در ابعاد بزرگتری نشان دهد اما این امید است که منتقدان دچار این خبط تحلیلی نشوند و واقعیات را مطابق میل واراده خود تفسیر نکنند....