تماشای آخرین آتش بازی امسال

                                                به نام او

پس از بارش شهابی اسدی در آبان ماه و بارش جوزایی در آذرماه، آغازگر بارش های شهابی زمستان بارش شهابی ربعی(Quadrantid) است. این بارش شهابی از بارش های فعال و پربار سالانه است که در محدوده صورت فلکی ربع قابل مشاهده است. اوج فعالیت این بارش از ۱۱ تا ۱۶ دی ماه است و معمولاً شب های سیزدهم و چهاردهم بیشترین تعداد شهاب های ربعی دیده می شوند.
بارش شهابی همان برخورد شهاب ها با جو زمین و ورود احتمالی آن به زمین است. هنگامی که تعداد زیادی از شها ب ها در طول چند روز وارد جو زمین شوند، بارش شهابی دیده می شود. «شهاب سنگ ها» (Meteor) ذرات و تکه های جداشده کوچک و بزرگی از اجرام آسمانی هستند که در فضا پراکنده اند. یک شهاب سنگ می تواند تکه یی از ستاره دنباله دار، سیارک، سیارات منظومه خورشیدی و حتی ماه باشد. منشاء بیشتر شهاب هایی که با جو زمین برخورد می کند قطعات کوچکی از سر یک ستاره دنباله دار است. ستاره دنباله دار جرمی است که مدار بسیار بزرگی به دور خورشید دارد. آنها کوه های بزرگی از یخ و گاز و غبار هستند که ممکن است مدارشان از خارج از منظومه خورشیدی آغاز شود و تا نزدیکی های خورشید برسد. وقتی که یک دنباله دار در مدار خود به سمت خورشید در حرکت است، تحت گرانش شدید خورشید قرار می گیرد و به خاطر گرمای زیاد خورشید منابع عظیمی از یخ و گاز خود را از دست می دهد. تکه هایی از ستاره دنباله دار که از آن جدا شده اند به صورت رشته هایی در فضا باقی می مانند و با اجرامی که در مسیر آنها قرار دارد، برخورد می کنند. هنگامی که زمین در مسیر یکی از این رشته ها قرار داشته باشد، شهاب های آن رشته با جو زمین برخورد کرده و می سوزد. در این هنگام ما می توانیم برخورد شهاب ها با جو زمین را به صورت اجرامی نورانی ببینیم که به اصطلاح در حال باریدن هستند.
صورت فلکی کوچک «ربع» در تقسیم بندی های جدید انجمن بین المللی نجوم جزئی از صورت فلکی عوا (بادبادک بزرگ آسمان) به شمار می آید. در واقع شهاب های بارش ربعی در صورت فلکی عوا قابل مشاهده است و شاید بتوان به آن بارش عوایی نیز گفت.
کانون بارش ربعی در این محدوده کوچک، در نزدیکی ستاره بتا- عوا در سر بادبادک و نزدیک به مرز صورت فلکی اژدها است. از آنجا که در این ناحیه از آسمان صورت های فلکی دب اکبر، جاثی، اژدها و عوا در نزدیکی شمال آسمان قرار دارد، می توان بارش ربعی را بارش دور قطبی نیز نامید.
● منشاء بارش شهابی ربعی احتمالاً دنباله دار
C/۱۴۹۱Y۱ است که البته در منشاء آن تردید وجود دارد. در بررسی های اولیه یی که درباره منشاء این بارش انجام شد، دنباله دار ۹۶ P/Machholz منشاء بارش ربعی اعلام شد. مشخصه های مداری این دنباله دار با شهاب های بارش ربعی تطابق دارند.«هاسگاوا» در سال ۱۹۷۹ در مقاله یی عنوان کرد که دنباله دار C/۱۴۹۱Y۱ در همان مدار شهاب های بارش ربعی قرار دارد و این دنباله دار منشاء صحیح بارش ربعی است. عرض توده ذرات بارش شهابی ربعی وسیع نیست و با کمی جابه جایی توده ممکن است که این بارش برای ما ساکنان زمین قابل مشاهده نباشد.
«پیتر جنیسکنز» از موسسه SETI در سال ۱۹۹۷ در مقاله یی به تجزیه و تحلیل بارش ربعی پرداخت. او نشان داد که این بارش بسیار جوان است و بیش از چند صد سال قدمت ندارد. بررسی جابه جایی شهاب واره ها در چند صد سال گذشته مشخص کرد که دو دنباله دار مذکور نمی توانند منشاء این بارش باشند. ویژگی جالب این بارش شیب زیاد منحنی فعالیت آن است، یعنی اوج آن در مدت چند ساعت اتفاق می افتد و به سرعت افت می کند. «جنیسکنز» این اثر را به تمایل مداری زیاد دنباله دار منشاء مربوط دانست. یک گروه تحقیقاتی دو سال قبل از آن به سرپرستی «جنیسکنز» در مقاله یی نشان داده بودند که منشاء بارش ربعی سیارک تازه کشف شده EH۱۲۰۰۳ است. او معتقد است این سیارک، بازمانده یا تکه یی از یک دنباله دار است. رصدها این گفته را تایید می کند که احتمالاً این سیارک بخشی از دنباله د ار C/۱۴۹۱Y۱ است که در ۵۰۰ سال قبل از آن جدا شده است. علاوه بر این، رصدها نشان می دهند توزیع جرمی شهاب های این بارش یکسان نیست. در نتیجه درخشندگی شهاب ها در بازه های زمانی مختلف تغییر می کند. مدت زمان فعالیت اصلی بارش ربعی تنها حدود ۲۰ ساعت است و هر سال تنها در عرض های معتدل و بالای نیمکره شمالی زمین قابل مشاهده است.
اوج بارش شهابی سال پیش در شامگاه ۱۳ دی بود. امثال نیز در شب ۱۴ و صبح ۱۴، بارش ربعی به اوج فعالیت خود می رسد که البته ممکن است این دوره اوج تا یکی، دو شب به جلو بیفتد. بارش ربعی امسال صبحدم چهاردهم دی به اوج فعالیت خود می رسد. زمان پیش بینی شده اوج بارش مطابق داده های سازمان بین المللی شهاب(IMO) ساعت ۴۰/۶ به وقت جهانی برابر ۱۰/۱۰ صبح به وقت ایران است. اگر شهاب ها درست مطابق پیش بینی ظاهر شوند، بخش اصلی اوج بارش در ایران دیده نمی شود، اما کماکان بارش زیبایی خواهد بود. ZHR (Zenithal Hourly Rate) بارش ربعی امسال بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ شهاب در ساعت خواهد بود. این میزان شهاب در ساعت اوج فعالیت این بارش قابل رصد است ( ZHRمیانگین بارش شهاب در طول یک ساعت است). در واقع ZHR تعداد شهاب های قابل مشاهده برای یک نفر در مدت یک ساعت است. این میزان بر هر رصدگری در نقاط مختلف متفاوت می تواند باشد، اما تفاوت آنها با یکدیگر اندک است.
سرعت ورود شهاب های ربعی به جو زمین ۴۱ کیلومتر بر ثانیه است. سرعت این شهاب ها کمتر از سرعت تندترین شهاب های سقوط کننده به جوٌ زمین (همچون شهاب های اسدی) است. شهاب های ربعی سرعت نسبتاً کمی دارد و درخشان ترین آنها به رنگ آبی، زرد و مایل به سبز ظهور می کند. منطقه بارش ربعی در آسمان حدود ۱۰ درجه شمالی ستاره بتا عوا است که در سر باد بادک قرار دارد.
بارش شهابی ربعی آخرین و مهم ترین بارش شهابی در سال خورشیدی است، پس این فرصت را از دست ندهید؛ امشب و فردا شب بارش ربعی کماکان در اوج فعالیت خود قرار دارد، هر چند نه مانند دیشب. اگر از سرمای زمستان هراسی ندارید این شب ها با لباسی گرم به پشت بام بروید و از شهاب باران ربعی در آسمان شهرتان لذت ببرید.
برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت Astronomeronline Theبه نشانی زیر مراجعه کنید؛
www.theastronomer.org/ forthcoming_meteors.html